ARCHITEKTURA NOWEJ HUTY

Generalnym projektantem Nowej Huty został T. Ptaszycki, a autorami koncepcji urbanistycznych: B. Skrzybalski, S. Juchnowicz i T. Rembiesa. Plan nowego miasta nawiazywał do wielkich kompozycji urbanistycznych epoki baroku. Z placu Centralnego, stanowiacego srodek całego układu, rozchodziło się promieniscie 5 osi - al. Planu 6-letniego i al. Rewolucji Kubanskiej (ob. połaczone w al. Jana Pawla II) biegły od centrum Krakowa do kombinatu, al. Rewolucji Pazdziernikowej (ob. W. Andersa) prowadziła do os. Bieńczyce, al. W.I. Lenina (ob. Solidarnosci) do centrum kombinatu, natomiast al. Róż miała prowadzić do niezrealizowanego ratusza miejskiego. Południowa strona placu pozostała otwarta (projekt wykorzystania terenu nie zostal zrealizowany).

Zarówno całe założenie urbanistyczne jak i poszczególne realizacje (gł. zabudowa pl. Centralnego) stały się jednym z najbardziej znaczacych przykładów budownictwa okresu realizmu socjalistycznego (m.in. bogate rozczłonkowanie plastyczne fasady, nawiazywanie do architektury historycznej, zwłaszcza renesansu, stosowanie kolumnad, attyk i podcieni). Na podkreslenie zasługuje fakt, iż nowe miasto wznoszone było kompleksowo: budynki mieszkalne, gmachy użytecznosci publicznej, infrastruktura społeczna, i przemysłowa, a także tereny zielone realizowane były jednoczesnie. Realizację monumentalnego projektu rozpoczęto od budowy osiedli Wandy, Willowego, Młodosci, Na Skarpie oraz Sportowego. Wokół placu zaprojektowano 4 kwartały bloków mieszkalnych oraz liczne osiedla mieszkaniowe w otoczeniu zieleni.

Pierwsze budynki wg projektu F. Adamskiego wykonano z cegły, 2- i 3-kondygnacyjne, kryte skosnymi dachami) oddano do użytku w grud­niu 1949. W latach 1950-56 zrealizowano zabudowę przestrzeni pl. Centralnego; w tym czasie zabudowano również segmenty miasta oznaczone pierwotnie literami A (ob. Centrum A, osiedla Ogrodowe, Hutnicze, Stalowe), B (Centrum B, osiedla Słoneczne, Szkolne i Zielone) oraz C (Centrum C, osiedla Zgody, Urocze, Teatralne, Górali i Krakowiaków). W tym okresie wznoszono domy w zabudowie obrzeżnej - wzdłuż gł. ulic 5-7-kondygnacyjne, wewnštrz osiedli 3-5-kondygnacyjne (J. Ingarden, A. Uniejewski, T. Janowski, A. Fołtyn). Poczštkowo stosowano cegłę, po 1952 elementy prefabrykowane, następnie technikę wielkopłytowa.

Plac Centralny to najstarszy plac Nowej Huty, położony u zbiegu alei Jana Pawła II, Solidarnosci, Róż i W. Andersa. Zaprojektowany 1949 (generalny projektant T. Ptaszycki), realizowany do 1955 jako główny element monumentalnego założenia urbanistycznego Nowej Huty. Schemat urbanistyczny placu wzorowano na założeniach rezydencjonalnych epoki baroku (Wersal). Zaprojektowany na planie czworoboku, z 5 alejami rozchodzšcymi się promieniscie. Aleje Planu 6-letniego i Rewolucji Kubańskiej (ob. al. Jana Pawła II), przebiegajace wzdłuż południowego boku placu, stanowiły fragment istniejšcej wczesniej drogi z Krakowa do Mogiły. Plac położony jest nietypowo na obrzeżu miasta (a nie w jego srodku). Z 3 stron za­budowany jednolitymi budynkami mieszkalnymi wzniesionymi w stylu socrealizmu, od południowej otwarty na krajobraz. Perspektywa al. Lenina (ob. al. Solidarnosci) została zamknięta budynkami administracyjnymi Huty im. W. Lenina (ob. T. Sendzimira).